W sierpniu 1704 roku stanął w “Hotelu de Pologne” 23 – letni magister praw Georg Philipp Telemann, bardziej znany jako Dyrektor Collegium Musicum i organista przy lipskim kościele świętego Mateusza niż jako “adeptus iurisprudebtiae”. Telemann przybył do Żar bezpośrednio z Lipska na zaproszenie hrabiego Promnitza, dworzanina Augusta II, króla polskiego. Osiągnął już znaczną sławę jako kompozytor i dyrygent; cieszył się przyjaźnią i poparciem wielkiego Buxtehudego z Lubeki. W podróży do Żar towarzyszył Telemannowi Andreas Gottlob von Maks, właściciel Jezior Dolnych koło Brodów Żarskich, szambelan królewski i burgrabia żarski. Promnitza w Żarach nie było. Przebywał wraz z królem w Polsce.
Żarski dwór Erdmanna Promnitza
Żarski dwór Erdmanna Promnitza uchodził za jeden z najświetniejszych sasko-polskich dworów magnackich. Panował tam przepych i ceremoniał. Wzory czerpano z królewskich monarchii, których ideałem była monarchia Ludwika XIV. Rozbudową i upiększeniem rezydencji kierowali znakomici architekci Spanninger i Simonetti. W pałacu mieściła się składająca się ze wspaniałych płócien galeria malarstwa. Niemal bez przerwy gościły włoskie i francuskie zespoły operowo – baletowe. Promnitz utrzymywał stałą kapelę, składającą się z polskich, czeskich i niemieckich muzyków. Do chwili przybycia Telemanna kapelą żarską kierował Wolfgang Kaspar Prinz.
Całkiem niesłusznie już dzisiaj zapomniany Prinz, urodzony w bawarskim miasteczku Waldthurm w roku 1641, był jednym z najznakomitszych teoretyków i historyków muzyki wczesnego baroku. Po dość burzliwej młodości osiadł w 1665 roku w Żarach, gdzie Baltazar Promnitz powierzył mu stanowiski organisty w kościele pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny.
Żarska kapela Promnitzów
W niedługim czasie żarska kapela Promnitzów cieszyła się sławą znakomitego zespołu. Grywano między innymi Buxtehudego, Couperina, Scarlattiego oraz kompozycje Prinza. Z olbrzymiego dorobku kompozytorskiego żarskiego kapelmistrza do naszych czasów zachowało się niewiele, ale znane są jego prace teoretyczne, w tym dwa znakomite dzieła: “Musica modulatoris vocalis” (1678) i “Exerciationis musicae theoretico-practici de consonantis singulis” (1687). Prace Prinza powstały w Żarach i tu również zostały wydrukowane. Był bezsprzecznie jednym z pierwszych teoretyków dydaktki śpiewu w europejskiej kulturze muzycznej. Ponadto jest autorem “Musica historica”, wydanej w Dreźne w roku 1690. Kiedy Telemann obejmował żarską kapelę, 63-letni Prinz nie krył zadowolenia, że dzieło jego życia przechodzi w godne ręce. Wolfgang Kaspar Prinz zmarł w wieku 70 lat w Żarach. Do końca swoich dni łączyły go z Telemannem więzy serdecznej przyjaźni.
Król polski i elektor saski August II w drodze z Warszawy do Drezna zatrzymywał się w Żarach w końcu września 1705 roku. Dwór towarzyszący królowi, składający się zarówno z Polaków jak i Sasów, ulokowany został częściowo w apartamentach zamku, domach znaczących mieszczan i w zajeździe “Hotel de Pologne”.
Promnitz, jak zwykle, wystąpił ze splendorem: olśnił króla i całe towarzystwo bogactwem. Czas uprzyjemniały rozrywki, przedstawienia teatralne, polowania, dobra kuchnia i muzyka. Rojno i gwarno było w żarskiej rezydencji. Śpiewna mowa polska mieszała się z gardłową niemczyzną i szeleszcząco – bulgoczącą francuzczyzą.
Kontusze panów polskich nadawały ulicom miasta egzotycznego kolorytu, a bogato zdobione karabele, zwisające u boków dumnych Polaków, noszone tylko dla parady, wzbudzały respekt u sfrancuziałych Sasów. W tej atmosferze nastąpił “królewski” debiut kapelmistrza Georga Philippa Telemanna. Dzięki pozyskaniu kilku wytrawnych muzyków i śpiewaków z Lipska i Pragi, żarska kapela pod jego batutą osiągnęła bardzo wyskoki poziom.
Biografia
Urodzony w Magdeburgu w roku 1681 Telemann nigdy nie ukończył żadnych studiów muzycznych. Pochodził z rodziny mieszczańskiej: ojciec – kaznodzieja i niezły organista – był pierwszym nauczycielem syna. Uczył go gry na skrzypcach, flecie, organach oraz zasad kompozycji. W 1700 roku 19-letni Telemann zapisuje się na wydział prawa lipskiego uniwersytetu, pełniąc jednocześnie funkcję organisty i kierownika studenckiego zespołu muzyczno-chóralnego przy kościele świętego Mateusza. Komponuje liczne pieśni kościelne, motety, uwertury i drobiazgi na flet, skrzypce i klawesyn. Jego kompozycje znajdują uznanie sędziwego Buxtehudego z Lubeki. Rosnąca sława młodego Telemanna zwróciła uwagę Erdmanna Promnitza, który proponuje mu objęcie posady “Hofkapellmeistra” na swoim hrabiowskim dworze w Żarach. Propozycja została przyjęta i tak znalazł się Telemann w Żarach w środku 1704 roku.
“Słownik muzyczny” Johanna Stossela z roku 1749, w spisie kompozycji Telemannowskich z lat 1704-1708, a więc okresu tak zwanego polskiego (Żary – Warszawa – Kraków – Pszczyna) podaje między innymi “muzykę kameralną składającą się z sześciu partii alla polacca na skrzypce, flet i klawesyn” oraz polską suitę “Partie Polonaise”.
Nie ulega wątpliwości, że dzieła te były wykonywane przez kapelę Telemanna na żarskim dworze. Ten sam “Słownik…” informuje dalej, a zauwarzyć trzeba, że wydany był jeszcze za życia kompozytora, iż “Telemann ku polskiemu stylowi muzycznemu, zaś potem francuskiemu i włoskiemu stylowi w dziełach swoich się skłaniał”, i że “kontakty muzyczne z Polską na zamku hrabiego Promnitza w Żarach po raz pierwszy miały miejsce”. Jest to nic innego jak potwierdzenie faktu obecności polskich muzyków na hrabioskim dworze w Żarach.
Do obowiązków Telemanna jako kapelmistrza należało komponowanie, rozpisywnie nut, prowadzenie kapeli dworskiej przygotowującej oprawę muzyczną nabożeństw w kaplicy pałacowej i uroczystości dworskich, gra na organach. Dochodu Telemanna musiały być zadawalające, gdyż nigdzie w źródłach nie ma wzmianki o kłopotach finansowych kompozytora w okresie jego pobytu w Żarach.
Wiadomo z biografii Telemanna pióra Eduarda Valentina, że pobyt kompozytora w Żarach trwał nieprzerwanie od sierpnia 1704 roku do połowy roku 1706. Potem odbył on szereg podróży po Polsce, do Warszawy, Krakowa, Pszczyny. Do Żar wrócił na początku 1708 roku. Osłabienie zainteresowań muzycznych na dworze Promnitza spowodowało dymisję Telemanna; ograniczono również liczbę muzyków żarskiej kapeli.
Jesienią roku 1708 Telemann opuszcza Żary i udaje się do Eisenach, gdzie obejmuje posadę koncertmistrza i dyrygenta kapeli na dworze Johanna Ernesta weimarskiego.
Georg Philipp Telemann, obok Johanna Sebastiana Bacha, najwybitniejszy kompozytor niemiecki XVIII wieku, reprezentował w muzyce tak zwany styl galant, cechujący się ograniczeniem elementów zdobniczych i dominacją homofonii. Jego twórczość operowa, a skomponował około pięćdziesięciu oper, zawiera prekursorskie momenty, polegające na wprowadzeniu charakterystyki postaci i akcji za pomocą motywów muzycznych i odpowiedniej instumentalizacji.
W historii muzyki europejskiej Georg Philipp Telemann swoją twórczością utorował drogę klasycyzmowi.
